Miễn công chứng mua bán nhà đất: Người dân cần biết gì?
Bộ Công an đang lấy ý kiến về đề nghị bỏ yêu cầu công chứng trong các giao dịch mua bán đất đai và phương tiện giao thông đã có dữ liệu số hóa. Một thay đổi lớn này được dự kiến sẽ tạo ra tác động đáng kể đến cách người dân thực hiện các thủ tục pháp lý.
Đề xuất này nhằm thay thế hợp đồng công chứng truyền thống bằng hợp đồng điện tử được ký bằng chữ ký số hoặc tài khoản định danh mức 2. Theo các chuyên gia, nếu được thực hiện trên nền tảng số như cổng VNeID, việc xác thực sẽ bảo đảm hơn so với quy trình thủ công tại phòng công chứng.
Khi hệ thống số hóa hoàn thiện, nhiều lợi ích sẽ mang lại cho người dân như loại bỏ dữ liệu trùng lặp, tối ưu chi phí, hạn chế việc đi lại và đặc biệt là tránh được tình trạng công chứng giả, công chứng sai mà thực tế từng xảy ra.
Tuy nhiên, cũng có nhiều ý kiến băn khoăn về tính an toàn khi bỏ thủ tục công chứng, nhất là với những tài sản có giá trị lớn như nhà đất. Theo các luật sư, công chứng viên hiện đang đóng vai trò như “lá chắn” bảo vệ người dân. Họ không chỉ xác nhận chữ ký mà còn là “người gác cổng” giúp sàng lọc, kiểm tra tính hợp pháp của giao dịch.
Cụ thể, công chứng viên có trách nhiệm xem xét quyền sở hữu tài sản, tình trạng pháp lý của nhà đất, phát hiện tranh chấp hoặc hạn chế quyền để cảnh báo cho người dân trước khi ký kết. Khi hệ thống dữ liệu điện tử chưa hoàn thiện, người mua sẽ phải cẩn trọng trước những rủi ro pháp lý có thể phát sinh.
Một vấn đề quan trọng khác là xác nhận tình trạng hôn nhân trong giao dịch nhà đất. Nhiều trường hợp, một bên tự ý bán tài sản chung mà không có sự đồng ý của vợ hoặc chồng. Khi tranh chấp xảy ra, tòa án thường tuyên hợp đồng vô hiệu. Nếu bỏ bước xác nhận này mà chưa có cơ sở dữ liệu liên thông, người mua không thể biết tài sản là riêng hay chung, dẫn đến rủi ro lớn.
Theo các chuyên gia pháp lý, việc bỏ công chứng và xác nhận tình trạng hôn nhân chỉ nên được thực hiện khi đã có cơ chế thay thế tương đương hoặc cao hơn về mức độ bảo vệ quyền lợi các bên. Giải pháp khả thi là từng bước số hóa toàn bộ quá trình giao dịch dân sự: xây dựng hệ thống đăng ký tài sản điện tử thống nhất, cho phép người dân tra cứu tình trạng pháp lý, quyền sở hữu, thế chấp và phát triển cơ chế xác thực bằng định danh điện tử.
Người dân cần lưu ý, dù không cần công chứng theo đề xuất mới, vẫn nên chủ động kiểm tra quyền sở hữu, tình trạng tài sản, tình trạng hôn nhân của bên bán. Nên giữ đầy đủ bằng chứng giao dịch điện tử như hợp đồng ký số, chứng từ thanh toán, thư điện tử trao đổi… để cung cấp các tài liệu này khi cần thiết cho cơ quan có thẩm quyền.
Đối với giao dịch nhà đất hiện hành theo Luật Đất đai 2024, các giao dịch chuyển nhượng, tặng cho, thế chấp, góp vốn bằng quyền sử dụng đất đều phải công chứng hoặc chứng thực. Đối với phương tiện cơ giới, hợp đồng mua bán không bắt buộc công chứng nhưng phải có xác nhận tại cơ quan công an khi sang tên.
Cải cách dịch vụ công chứng là xu thế tất yếu của công nghệ, nhưng phải đảm bảo quyền lợi và an toàn pháp lý cho người dân. Cần có lộ trình rõ ràng, hệ thống hỗ trợ kỹ thuật đồng bộ và giải pháp thay thế tương đương trước khi thay đổi hoàn toàn.
