Vùng xám nhậu lợi từ nhà xã hội
Thị trường nhà ở xã hội đang xuất hiện nhiều bất cập nghiêm trọng: từ “cò mồi” xếp chỗ, làm giá hồ sơ, thu phí nộp online đến tình trạng bán chênh hàng trăm triệu đồng. Những hành vi này đi ngược hoàn toàn với mục tiêu hỗ trợ người thu nhập thấp mà chính sách hướng đến.
Trước thực trạng đáng báo động này, Thủ tướng Chính phủ và Bộ Xây dựng đã yêu cầu các địa phương tăng cường kiểm tra, xử lý nghiêm mọi hình thức trục lợi từ chính sách an sinh này. Một loạt động thái điều tra của lực lượng công an ở nhiều tỉnh thành như Thái Nguyên, Hà Nội, Bắc Ninh, TP.HCM đang được tiến hành để xác minh các dấu hiệu chuyển nhượng nhà ở xã hội trái quy định.
Mục lục
Khoảng cách giá – miếng mồi cho nhà đầu cơ
Liên quan đến hiện tượng rao bán “suất ngoại giao”, “hồ sơ ưu tiên”, thậm chí “bao đậu hồ sơ” với mức chênh lên đến hàng trăm triệu đồng, Luật sư Trương Anh Tú, Chủ tịch TAT Law Firm, cho rằng, dù pháp luật cấm chuyển nhượng nhà ở xã hội trong vòng 5 năm, các giao dịch trá hình vẫn diễn ra nhanh chóng.
Qua nhiều năm theo dõi, vị luật sư nhận định đây không phải là hiện tượng cá biệt mà có ba nguyên nhân chính khiến nhà ở xã hội bị méo mó:
1. Chênh lệch giá quá lớn
“Nhiều dự án nhà ở xã hội đang mở bán với giá dao động từ 12-30 triệu/m2, trong khi nhà thương mại khu vực lân cận khoảng 45-70 triệu/m2. Khoảng cách quá lớn khiến suất nhà xã hội trở thành tài sản có thể ‘lướt sóng’, bất chấp luật cấm chuyển nhượng”, ông Tú phân tích.
2. Tiêu xét dựa trên kê khai thiếu xác thực
Thứ hai là việc xét duyệt dựa trên kê khai mà thiếu hệ thống dữ liệu liên thông để kiểm tra chéo. “Các tiêu chí theo Luật Nhà ở như tình trạng chỗ ở, thu nhập, nhóm ưu tiên đều cần được xác minh, nhưng thực tế lại thiếu cơ chế giám sát chéo. Điều này tạo ra vùng xám cho việc lách luật và hợp thức hóa hồ sơ”, ông nói.
3. Vai trò của môi giới
Môi giới chính là mắt xích thứ ba khiến nhà ở xã hội bị trục lợi. Nhiều người công khai tìm khách “ôm suất”, quảng cáo có quan hệ nội bộ hoặc cam kết xếp hồ sơ thuộc diện ưu tiên. Hoạt động này nở rộ, tạo thành thị trường ngầm cạnh tranh với thị trường chính thức.
Luật sư Tú khẳng định đây là biểu hiện rõ ràng của trục lợi chính sách nhà ở xã hội. “Người có nhu cầu thật lại khó tiếp cận, trong khi người không thuộc diện ưu tiên lại có thể dùng cách lách luật để hợp thức hóa hồ sơ”, ông nhận định.
Hậu quả pháp lý và mặt trái của thị trường ngầm
Theo quy định của Luật Nhà ở 2014 và các nghị định hướng dẫn, nhà ở xã hội chỉ được phép chuyển nhượng sau khi người mua đã thanh toán đủ tiền và sau thời hạn 5 năm.
Tuy nhiên, vị luật sư cảnh báo, “những giao dịch trá hình hiện nay khiến quy định này mất hiệu lực trên thực tế”. Hệ lụy vừa gây bất ổn thị trường, vừa tạo ra rủi ro pháp lý lớn cho người mua cuối cùng, người có thể mất cả tiền cọc lẫn quyền được sở hữu nhà ở xã hội.
Giải pháp chặn đứng tình trạng méo mó
Bản chất vấn đề nằm ở sự thiếu minh bạch trong xét duyệt và lỗ hổng dữ liệu, theo luật sư Trương Anh Tu. Để khắc phục tình trạng này, ông đề xuất hàng loạt giải pháp cấp bách:
Đầu tiên, cần công khai danh sách trúng suất theo điểm ưu tiên để tăng tính minh bạch. Thứ hai, liên thông cơ sở dữ liệu dân cư, thuế, bảo hiểm xã hội, đất đai để có cơ sở xác thực thông tin chính xác.
Bên cạnh đó, cần siết chặt toàn bộ giao dịch trá hình và quy rõ trách nhiệm cá nhân trong quá trình xét duyệt. “Một chính sách quan trọng như nhà ở xã hội phải có người chịu trách nhiệm cụ thể, không thể để tình trạng tập thể chịu chung”, ông nhấn mạnh.
Luật sư Tú cho rằng chính sách cần được thiết kế lại theo từng nhóm đối tượng cụ thể: “Công nhân cần nhà gần khu công nghiệp; công chức trẻ cần căn nhỏ, gần trung tâm; người yếu thế nên tiếp cận theo hướng thuê hoặc thuê-mua. Một chính sách ôm đồm nhiều mục tiêu sẽ xung đột và giảm hiệu quả an sinh.”
“Nhà ở xã hội không phải kênh đầu tư. Đó là quyền an cư của người thu nhập thấp. Nếu không chấm dứt đầu cơ, mua bán suất ngầm và hợp thức hóa hồ sơ, giấc mơ an cư của hàng triệu người sẽ còn rất xa và đó là điều mà chính sách nhà ở xã hội không được phép để xảy ra”, luật sư Trương Anh Tú kết luận.
